Links achter de bomen (wit pand) het voormalige café “De Zwarte Arend” en rechts het latere café Hutting, Wiersema, Kool, Maatjes, Luth en Krikken.
Wie vandaag de dag Garnwerd zegt, zegt al snel café Hammingh. Een naam die eeuwenlang onlosmakelijk verbonden is aan het dorp. Als het om horeca gaat, horen daar met de recente geschiedenis twee namen bij. Uitspanning Nooren aan het Reitdiep en het Woaterbörgje onder aan de molen, de andere kant van de dijk. Opmerkelijk; drie horecagelegenheden op een dorp met krap vierhonderd inwoners.
Of toch niet? Wie het vergrootlas legt over de ‘natte’ geschiedenis van het dorp, ontdekt een rijke historie die niet onvermeld mag blijven. ‘Stille kniepen’ maakten zich jaar en dag deel uit van het dorpse leven in Garnwerd. Soms ontstaan door het wachten bij een oversteek of een losplaats. Maar een stille kniep kon ook uitgroeien tot een herberg met opening- en sluitingstijd, tot een echt horecabedrijf. Daar waar dit ooit al eens met de overzetterij van Wefke Jans Homan (café Hammingh) was begonnen aan het begin van de 19e eeuw, volgden Harm Jans Meijer, Pieter Rienks Huizinga en Jan Klasens Bolt vele jaren later dit voorbeeld met café De Zwarte Arend. Dit café bevond zich aan de Hunzeweg nr. 23.
Kaartuitsnede Kadasterkaart 1832.
Halverwege de 19e eeuw werden de activiteiten van de Zwarte Arend beëindigd, maar de horecabedrijvigheid kreeg omstreeks dezelfde periode door Enne Jans Bosch een vervolg in het voorhuis van het naastgelegen pand, waar Menne Pieters Medema voorheen in de schuur al een winkel runde. Het grootste deel van de schuur werd voor veehouderij gebruikt, waarbij een klein gedeelte (25 m2) als winkel was ingericht. Het voorhuis/café stond zeer dicht op de Hunzeweg en staat bij menig oud Garnwerder nog bekend als café Kool, café Maatjes of café Luth.
Café De Zwarte Arend van Pieter Rienks Huizinga stond omstreeks 1820 reeds op de plattegrond van Garnwerd vermeld.
Dat hier niet alleen borreltjes werden getapt, maar ook vele bijeenkomsten plaatsvonden, zoals veilingen en publieke verkopen, getuigen de advertenties uit die tijd.
De opeenvolgende eigenaren van de winkel, annex café werden Pieter Jacobs Hutting (achterkleinzoon van schoolmeester Jacob Harms Hutting, 1805-1821) en Eije Wiersema. Eije (1864–1890) was getrouwd met Itje Kremer(1864–1936), dochter van landbouwer Harm Hendriks Kremer van Antumaheerd. De families Wiersema en Kremer hadden veel bezittingen en behoorden tot de notabelen van het dorp. Ze waren lid van ’t Nut en Genoegen en speelden ook een rol in de lokale politiek.
Eije Wiersema staat in oude documenten als 'winkelier' te boek en Itje haar beroep wordt als 'kasteleines' omschreven. Eije is door onbekende oorzaak op zeer jonge leeftijd (26 jaar) in 1890 overleden. Het jonge paar had op dat moment twee jonge kinderen (één en twee jaar oud) maar de jonge weduwe E. Wiersema zette het bedrijf alleen en op een voortvarende wijze voort. Er vonden veel activiteiten plaats, waaronder de oprichting van rederijkerskamer IOVIVAT.
Elf jaar later overleed ook de echtgenoot van de andere kasteleines van het dorp, Wietske Venema. Beide dames wisten gedurende vele jaren en grotendeels tegelijkertijd op een krachtige wijze hun 'mannetje' te staan.
Op 50-jarige leeftijd trouwde Itje in 1914 de 37-jarige broodbakker Hindrik Kool (1877–1964). Zij zetten vanaf dat moment het logement en winkelbedrijf samen voort. Hindrik was behalve kastelein van vele markten thuis. Hij nam zitting in vele besturen en was politiek actief. In de herinneringen van vele oud-Garnwerders was café Kool een begrip.
De winkelfunctie in het dorp is ondanks de activiteiten van vele neringdoenden altijd van groot belang geweest. Ieder café had zijn vaste bezoekers, maar de activiteiten werden door de verschillende organiserende verenigingen en instanties afwisselend aan café Kool dan wel aan Hammingh gegund.
Derk en Gerbrigje Maatjes.
Na het overlijden van Itje in 1936 werd een nieuwe eigenaar gezocht en gevonden. Derk Maatjes (1899-1981) was samen met zijn vrouw Gerbrigje Dijkstra (1908-1977) als landbouwer op boerderij ‘Ripperda’ in Winsum actief. Derk en Gerbrigje verkochten de boerderij en namen in 1937 hun intrek in het café en winkelbedrijf van Hindrik Kool in Garnwerd.
Zo brak er voor de familie Maatjes en voor de Garnwerders een nieuwe periode aan. Dankzij het enthousiasme van de nieuw komende ondernemer verliep alles naar wens. Behalve de verkoop van kruidenierswaren was er ook sprake van een melkveehouderij en had de winkel een verkooppunt voor petroleum. Bijzonder was de belangstelling van het bittergenootschap Omlandia, dat ook bij café Maatjes met Nijoarsveziede van zich liet horen.
De drie kinderen van Derk en Gerbrigje waren in Winsum geboren en hebben als kinderen de nodige assistentie thuis verleend, maar ze waren in de latere jaren niet kandidaat om het café over te nemen. Aaltje, Hendrik en Bauke Baukes vestigden zich aanvankelijk op een boerderij in Feerwerd.
De familie Maatjes.
Nadat Aaltje als gehuwde vrouw de boerderij verliet, hebben de beide broers daar nog vele jaren geboerd. Het vertrek van de meewerkende kinderen uit het café is waarschijnlijk ook van invloed geweest dat Derk op z’n 58-jarige leeftijd met Gerbrigje besloot om het café van de hand te doen. De opvolgers waren Jan Luth en Gezina Schrage.
Jan en Gezina kwamen van een gemengd bedrijf uit Smilde en hebben het café, winkel en de petroleumverkoop met uitzondering van de melkerij op dezelfde wijze voortgezet. De petroleum werd wekelijks met de auto door Gezina, met assistentie van Hendrik Molenhuis uit Feerwerd door de gehele voormalig Gemeente Ezinge uitgevent.
De familie Luth had in de loop der jaren de inventaris en nering van het winkeltje in de Burgemeester Brouwersstraat van Klaas Sander en Hendrika (Rika) Lammerts Balk, na het overlijden van Rika in 1972 overgenomen. Dit pand is na enkele jaren bewoning door de familie Van de Schans verkocht aan Fritzi Harmsen ter Beek. De familie Luth heeft ook de klanten van Mekke van Dijk in Oostum overgenomen. Mekke had toen nog een levensmiddelenwinkeltje.
Nadat er in Oostum en Feerwerd geen winkels meer waren, begon de familie Luth in Feerwerd, Garnwerd, Aduarderzijl en Oostum de kruidenierswaren en ook de petroleum met een auto met aanhangwagen rond te brengen. Het bedrijf is twee keer verbouwd, waarbij met name de winkel geheel is opgeknapt, een nieuwe keuken is geplaatst en de toiletgroepen zijn vernieuwd.
In 1977 besloot de familie Luth het bedrijf van de hand te doen. Willem Krikken en Fenneke Wiegman waren enthousiast om het bedrijf op dezelfde wijze voor te zetten. Het eerste jaar was succesvol, met vele indrukken, opgedane contacten en ervaringen. Tijdens hun vakantie op Terschelling brandde op 30 oktober 1978 het pand grotendeels af. De oorzaak was waarschijnlijk kortsluiting in de koeling. Het toeval wilde dat de brand werd ontdekt door brandweercommandant J. Wouda.
Hij woonde twee huizen verderop, zag als eerste de rook en alarmeerde direct zijn collega’s. De brandweer van Ezinge, Aduard en Groningen rukte uit, maar ondanks de snelle reactie van de brandweer ging het grootste deel van het pand in vlammen op. Dit drama voor de familie Krikken had verstrekkende gevolgen voor het dorp en alle verenigingen. Het duurde vele jaren voordat één en ander financieel was afgehandeld en voordat het ontstane ‘gat’ in het dorp weer vorm zou krijgen. De familie Krikken heeft uiteindelijk besloten om in 1981 het perceel te verkopen. De gemeente Ezinge bleek de koper, die uiteindelijk toezag op de huidige bebouwing.